TOELICHTING

Schubert schreef de “Quartettsatz” in 1820. Het is het eerste deel van een strijkkwartet dat hij nooit voltooide. Hij componeerde nog wel de eerste veertig maten van een tweede deel. Net als bij de latere "Onvoltooide" symfonie is er veel gespeculeerd over de reden waarom het kwartet nooit is afgemaakt. Er is gesuggereerd dat hij het kwartet heeft weggelegd omdat het niet de grote sprong voorwaarts betekende waar hij naar streefde. Een ander idee stelt dat hij het simpelweg heeft opgegeven omdat hij, nadat hij met een zeer krachtig eerste deel op de proppen was gekomen, niet in staat was een geschikt tweede deel te creëren. Na de dood van Schubert kwam de compositie uiteindelijk in handen van Johannes Brahms, en de Quartettsatz beleefde zijn postume première in 1867 in Wenen, met publicatie van de partituur onder redactie van Brahms in 1870.

Het Strijkkwartet in Es, KV 428 van Wolfgang Amadeus Mozart behoort tot de zes zogenoemde Haydn-kwartetten die ontstaan in de eerste helft van de jaren tachtig van de achttiende eeuw. Mozart woont dan reeds enkele jaren in Wenen. De kwartetten zijn opgedragen aan de door hem bewonderde Joseph Haydn. ‘Papa Haydn’, zoals Mozart zijn oudere collega noemde, voelde zich vereerd, want de bewondering was wederzijds.

Mozart schreef tientallen kwartetten, kwintetten en divertimento’s, waarmee hij beantwoordde aan de grote vraag naar huismuziek in met name adellijke kringen. Anders dan vaak wordt aangenomen waren dat niet alleen maar ‘zonnige’ werken, zoals ook blijkt uit dit Strijkkwartet in Es. Misschien bij wijze van hommage maakt Mozart in het eerste deel gebruik van een thema van Haydn uit het langzame deel van diens Strijkkwartet opus 20 nr. 1 (1782). Maar bij Mozart, die dit thema omgeeft met chromatische halve tonen, klinkt het iets spannender. Hij is zijn leermeester ontgroeid. Over het algemeen komt het vierdelige kwartet overeen met de toenmalige standaardvormen. In het Menuet, waarin de componist gebruikmaakt van een volksachtig, ‘boers’, aandoend ostinato, en in het afsluitende Allegro vivace, een rondo, openbaart zich Mozarts speelse en onuitputtelijke fantasie.

Zemlinski schreef zijn Strijkkwartet nr. 3 opus 19 in 1924 als een persoonlijke en artistieke reactie op Arnold Schönberg. Die had nog maar kort tevoren zijn revolutionaire twaalftoonstechniek ontwikkeld, een weg die Zemlinsky niet wilde volgen, dit tot afkeuring van enkele modernisten. Daarbij was Schönberg nog geen jaar na de dood van zijn vrouw met Zemlinsky’s zusje hertrouwd. Het lijkt alsof in Zemlinsky’s Strijkkwartet opus 19 echo’s doorklinken van die verwijdering, van dat gebrek aan persoonlijk respect van de kant van zijn zwager en vroegere leerling. In tegenstelling tot de twee eerdere kwartetten die nog geïnspireerd waren door de romantische taal van Brahms en emotioneel geladen waren, klinkt hier het koele strenge geluid van de Nieuwe Zakelijkheid. Subjectiviteit en emotie hebben plaats gemaakt voor concentratie op het ambacht, voor speelsheid en ironie. Ondanks die modernere toon waarmee Zemlinsky zijn componeren verjongde, bleef hij de oude vormen trouw, de sonatevorm, thema met variaties, driedelige liedvorm en tenslotte rondo, in de volgorde van de vier delen.

MUSICI

Het Ruysdael Kwartet behoort al meer dan 25 jaar tot de top van de Nederlandse strijkkwartetten. In de beginjaren werden verschillende prijzen gewonnen, o.a. het Charles Hennen Concours, het Concours Quatuors in Bordeaux en de prestigieuze Kersjesprijs. Het kwartet is met grote regelmaat te horen op de radio en op alle Nederlandse podia. Ook speelt het kwartet veelvuldig in het buitenland met een aantal tournees in Japan maar ook recent in het Brighton Festival in het Verenigd Koninkrijk en de Zunfkonzerte in Zürich.

De opnames van het kwartet werden gelauwerd in nationale en internationale pers en in de vergelijkingen in het programma Diskotabel kwam het kwartet veelvuldig als favoriet uit de bus.

Het Ruysdael legt zich toe op het volledige kwartetrepertoire, beginnend bij Haydn maar ook met een grote aandacht voor hedendaagse werken. Veel componisten hebben al voor het kwartet geschreven, waaronder Jörg Widmann, wiens 9e kwartet door het Ruysdael in 2023 zijn wereldpremière beleefde. Voor het 25-jarig bestaan van het Ruysdael kwartet schreven maar liefst 25 componisten een miniatuur.

Het kwartet speelt vaak samen met prominente artiesten zoals Nino Gvetadze, Jörg Widmann, Charles Neidich, Lenneke Ruiten en Thomas Riebl. Ook heeft het Ruysdael zijn eigen festival, het Muziekfestival Zoom! dat jaarlijks plaatsvindt in de gemeente Rheden, Rozendaal en Doesburg.